Đại tướng Võ Nguyên phá cách Giáp đã trở nên một biểu trưng của Việt Nam.

Trong số các vị tướng nức danh trên thế giới, ông là người độc nhất sống gần như xuyên suốt gần cả thế kỷ XX sang đầu thế kỷ XXI

Ông nhấn mạnh nền móng quyết định chiến thắng của các cuộc kháng chiến, quyết định nhựa sống dai sức của dân tộc là nền văn hóa dân tộc. Đào Duy Từ không trực tiếp cầm quân nhưng giữ vai trò như cố vấn của chúa Nguyễn trong cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn. Đại tướng gợi ý nghe đâu qua lịch sử chống ngoại xâm đã hình thành một số tư tưởng và đặc điểm nghệ thuật quân sự mang tính độc đáo và sáng tạo của Việt Nam, tồn tại như một trường phái quân sự Việt Nam hay một triết lí quân sự Việt Nam.

Thế nhưng, khi thế kỷ XX lắng lại rồi thì chỉ còn lại 2 con người như hai biểu trưng. Tăm tiếng của chủ toạ Hồ Chí Minh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã làm rạng danh non nước, sơn hà Việt Nam. Con người, sự nghiệp của ông đã đi vào lịch sử, đã được ghi nhận trong lòng dân muôn đời không mờ phai.

Những hồi ký “Chiến đấu trong vòng vây”, “Đường tới Điện Biên Phủ”, “Điện Biên Phủ: điểm hẹn lịch sử”, “Tổng hành dinh trong mùa xuân đại thắng” là những bộ sử sống động về hai cuộc kháng chiến thần kỳ của Việt Nam. Ông là nhà quân sự vào loại rất hiếm hoi chẳng những đã chỉ huy cuộc kháng chiến mà còn tiến hành tổng kết được kinh nghiệm của chiến tranh để lại một số tác phẩm có giá trị như binh thư đương đại.

Ông trở nên một vị tướng huyền thoại của chiến tranh nhân dân, điển hình cho sức mạnh của một nước thuộc địa bị coi là “nhược tiểu” dám chiến đấu và thắng lợi những đế chế hùng mạnh bậc nhất của thời đại. Sau khi chiến tranh kết thúc, Đại tướng dành nhiều thời gian cho nghiên cứu lịch sử, nhất là lịch sử chống ngoại xâm, viết nhiều luận văn về lịch sử quân sự, về một số chiến công và danh nhân như thắng lợi Chi Lăng, chiến thắng Đống Đa, nhân vật Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, Nguyễn Huệ…cùng một số tướng lĩnh thời hiện đại.

Tiếng tăm, sự nghiệp, cống hiến của ông đã đi vào nhiều tự vị bách khoa và bách khoa thư của các nước. So với nhiều thống soái trong lịch sử Việt Nam và thế giới, ông có những nét độc đáo. Ông có những phân tách và nhận xét sâu sắc về tính sáng tạo đặc sắc trong tư tưởng quân sự của Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, Nguyễn Huệ. Trong nghiên cứu lịch sử và luận bàn với các sử gia trong và ngoài quân đội, Đại tướng đặc biệt lưu ý chúng tôi cần rà soát và tìm hiểu sâu sắc những khái niệm mà thánh sư đã tổng kết như “ngụ binh ư nông” thời Lý; “dân binh”, “dĩ đoạn chế trường” thời Trần; “lập cước chi địa”, “dĩ nhược chế cường, dĩ quả địch chúng” thời khởi nghĩa Lam Sơn để thấy đúng tầm khái quát qua các thời kỳ lịch sử, sự tiến triển của tư tưởng quân sự Việt Nam.

Thế kỷ XVII, nhà quân sự lỗi lạc Đào Duy Từ viết bộ binh thư thứ ba là “Hổ trướng xu cơ” còn truyền đến nay.

Việt Nam - Hồ Chí Minh - Võ Nguyên Giáp đã từng vang lên trong cuộc tranh đấu phóng thích dân tộc của nhiều nước như biểu tưởng của Việt Nam, ngọn cờ tiên phong của phong trào chống chủ nghĩa thực dân trên thế giới.

Theo ông có sự gặp nhau giữa quân sự và sử học là phải tôn trọng lịch sử, phải cầu mong đúng sự thực dù cho là sự thực cay đắng, đau xót, là phải xem xét mọi sự việc trên ý kiến lịch sử với sự vận động biện chứng của nó.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã trở thành một biểu tượng của nhân dân Việt Nam. Đối với Việt Nam, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một tuấn kiệt quân sự, một anh hùng dân tộc, một nhà văn hóa, nhà sử học lớn.

Đó là tác phẩm “Mấy vấn đề đường lối quân sự của Đảng”, “Vũ trang quần chúng cách mạng, xây dựng quân đội quần chúng. Nhưng từ kinh nghiệm đó, tổng kết nêu lên thành một hệ thống ý kiến phản ảnh tư tưởng và nghệ thuật quận sự Việt Nam thì không mấy nhà quân sự làm được. Đại tướng Võ Nguyên Giáp vừa là nhà quân sự vừa nhà sử học.

Trước đây, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn là người trước tiên đã soạn được hai bộ binh thư: “Binh gia yếu lược” (hay Binh thư yếu lược) và “Vạn Kiếp tông bí truyền thư”, nhưng cả hai đều thất truyền.

Sử sách thế giới đã đánh giá tiếng tăm và sự nghiệp của vị Tổng tư lệnh Quân đội dân chúng Việt Nam, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những vị tướng nổi danh nhất của lịch sử nhân loại.

Đó là chủ toạ Hồ Chí Minh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp”. Thế kỷ XX đã khép lại nhưng đó là thế kỷ đầy bi hùng và hào tráng, ghi lại biết bao sự kiện lớn với những con người có danh tiếng. Năm 2001, Giáo sư Trần Văn Giàu đã từng nhấn mạnh: “Chúng ta đang đón chào thế kỷ XXI. Với tầm bao quát của vị thống soái, những trang hồi ký của ông vừa mang tính cụ thể của nhiều tình tiết sinh động, vừa phản ảnh toàn cục cuộc chiến tranh.

Giáo sư  Phan Huy Lê   (chủ toạ Hội Khoa học lịch sử Việt Nam). Ảnh: Quốc Khánh Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về thế cục và binh nghiệp nhãi của ông được xuất bản trong nước và trên thế giới. Trong lịch sử, Việt Nam đã qua nhiều lần kháng chiến bảo vệ giang san và khởi nghĩa dành lại giang sơn, để lại một kho tàng kinh nghiệm hết sức phong phú, sáng tạo.

Đã mấy lần trong bàn thảo thân mật, ông nói với chúng tôi, hiểu biết và tư duy sử học giúp ông rất nhiều trong chỉ huy kháng chiến. #”, “Chiến tranh giải phóng dân tộc và chiến tranh bảo vệ tổ quốc”. Đó không phải là quốc gia thông thường mà một dân tộc đứng lên chống chọi để tự phóng thích mình, đấu tranh cho độc lập, tự do.

Ông cho rằng các cuộc kháng chiến hay khởi nghĩa chiến thắng đều là chiến tranh yêu nước mang tính quần chúng cao.

Việt Nam - Hồ Chí Minh, Việt Nam - Võ Nguyên Giáp đã trở nên biểu trưng của Việt Nam. Hiện nay chỉ còn “Hịch tướng sĩ” và “Lời di chúc” của Trần Hưng Đạo là một phần tổng kết mang tính binh thư. Đại tướng không chỉ để lại một số công trình nghiên cứu lịch sử mà còn đề ra một số hướng nghiên cứu đề đạt một tư duy sử học rất sắc sảo.

Về mặt này, chiến tranh là thử thách ác liệt nhất rèn luyện tư duy và nhận thức khách quan của con người mà chỉ một lầm lẫn nhỏ có khi phải đổi bằng thương tổn lớn, thậm chí thất bại nặng nề.

Mãi đến ngày nay, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là vị thống soái trực tiếp chỉ huy chiến tranh đã để tại những tổng kết mang tính binh thư đương đại.

Trước khi trở nên nhà quân sự, ông đã là nhà báo, nhà sử học, phụ thân dạy sử. Ông là người cùng toàn quân, toàn dân viết lên những trang sử oanh liệt chống ngoại xâm và là người chép lại chính những trang sử đó.

Tài mưu lược và trí sáng tạo của nghệ thuật quân sự Việt Nam là thế đấy. Trong Bài tựa của sách “Vạn Kiếp tông bí truyền thư”, tướng Trần Khánh Dư nêu lên sự biến hóa kỳ diệu của phép dụng binh “Người giỏi cầm quân thì không cần bày trận, người giỏi bày trận thì khồng cần phải đánh, người giỏi đánh thì không thua, người khéo thua thì không chết” và nhắc lại lời dặn của vị Quốc công Tiết chế Trần Hưng Đạo: “Sau này con cháu và bồi thần của ta, ai học được bí thuật này thì phải minh mẫn mà thi hành, bày xếp, không được ngu dốt mà trao chữ truyền lời”.