Thách thức đối với Thủ tướng Abe sau bầu cử

Ngày 21/7, liên minh cầm quyền do Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe lãnh đạo đã giành thắng lợi thuyết phục trong cuộc bầu cử Thượng viện. Với việc nắm giữ 135 ghế trong tổng số 242 ghế tại Thượng viện sau bầu cử (trong đó có 59 ghế đã nắm giữ trước đó), liên minh cầm quyền đã kiểm soát được Thượng viện cũng như thảy các ủy ban thuộc cơ quan lập pháp này. Thủ tướng Shinzo giành thắng lợi áp đảo tại bầu cử Thượng viện (Ảnh: Reuters) Theo các chuyên gia phân tách, thắng lợi trên của liên minh cầm quyền đã kết thúc tình trạng chia rẽ trong Quốc hội Nhật Bản. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi để chính quyền của Thủ tướng Abe thúc đẩy các cuộc canh tân trong thời kì tới. Tuy nhiên, kiên cố ông Abe sẽ không có nhiều thời kì để “nhấm nháp hương vị chiến thắng”, bởi, phía trước ông vẫn còn hàng loạt các thách thức. Thách thức đối với Abenomics Ngay sau khi nhậm chức hồi cuối tháng 12/2012, Thủ tướng Abe đã thực thi hàng loạt các chính sách kinh tế kiểu Abe (hay còn gọi là Abenomics) nhằm vực dậy nền kinh tế Nhật Bản. Ba “mũi tên” (hay rường cột) của Abenomics gồm nới lỏng chính sách tiền tệ một cách quyết liệt, tăng cường ăn xài công và thực thi chiến lược tăng trưởng nhằm đưa nền kinh tế lớn thứ ba thế giới này thoát khỏi tình trạng giảm phát, vốn đã bám rễ ở nước này trong hơn 2 thập kỷ qua. Ông Tatsuhiko Yoshizaki, Phó Chủ tịch Điều hành Viện Nghiên cứu Sojitz, nhận định, nếu Thủ tướng Abe không giải thể Hạ viện, ông sẽ không phải đối mặt với bất cứ cuộc bầu cử quốc gia nào trong vòng 3 năm tới. Vì thế, nếu không vấp phải sai lầm chính trị rất lớn nào, ông vẫn có thể tại nhiệm trong tuổi này. Vị chuyên gia này cho rằng, cho dù chiến lược tăng trưởng của Thủ tướng Abe có thể gây thất vọng do thiếu thông tin chi tiết về cải cách cơ cấu và đơn giản hóa các thủ tục – những yếu tố quan yếu giúp thúc đẩy đầu tư tư nhân nhưng chính quyền Abe vẫn “có thể đẩy nhanh các cuộc cải cách kinh tế trong vòng 3 năm tới”. Tuy nhiên, một số chuyên gia phân tách cho rằng, chướng ngại lớn nhất trong các cuộc cải cách chính là vấn đề tăng thuế tiêu dùng. Một nghị sĩ của đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền nói: “Thủ tướng Abe sẽ phải đưa ra quyết định khó khăn về vấn đề tăng thuế bởi vì, nó có thể ảnh hưởng tới con đường phát triển của nền kinh tế Nhật Bản trong ngày mai cũng như tình hình tài chính và Chính phủ của ông ấy”. Ngay sau cuộc bầu cử này, Thủ tướng Abe sẽ phải sớm quyết định liệu có nên tăng thuế tiêu dùng từ mức 5% lên mức 8% vào tháng 4/2014 hay không. Nếu ông Abe quyết định tăng thuế tiêu dùng để làm phục hồi nền tài chính Nhật Bản trong bối cảnh tỷ lệ nợ công/GDP của nước này đã vượt quá ngưỡng 200% và đang đứng ở mức cao nhất trong số các nước phát triển, quyết định này có thể ảnh hưởng tới tiêu xài tiêu dùng cũng như đà phục hồi kinh tế vẫn chưa chắc chắn của nước này. Trước đó, Thủ tướng Abe đã từng tuyên bố Chính phủ sẽ đưa ra quyết định rốt cục về vấn đề này vào mùa Thu sau khi theo dõi chặt chẽ các số liệu kinh tế trong quý 2/2013. Ông Yoshiki Shinke, chuyên gia kinh tế trưởng của Viện Nghiên cứu Cuộc sống Daiichi, nói nếu Chính phủ tăng thuế tiêu dùng, nền kinh tế Nhật Bản “sẽ suy giảm mạnh do việc thu nhập thực sự có thể dùng giảm sẽ làm giảm tiêu dùng”. Cùng chung nhận định đó, Phó Giáo sư Yasuyuki Iida của Đại học Meiji ở Tokyo, nói việc tăng thuế tiêu dùng sẽ không có lợi cho việc củng cố nền tài chính của Nhật Bản vì, động thái này có thể sẽ tác động bị động tới tăng trưởng kinh tế và cuối cùng là làm giảm nguồn thu từ thuế. Dù rằng vậy, nếu trì hoãn việc tăng thuế tiêu dùng, điều này có thể sẽ ảnh hưởng xấu tới xếp hạng trái phiếu của Chính phủ Nhật Bản, khiến các nhà đầu tư bán chúng và châm ngòi cho việc lãi suất dài hạn tăng. Điều này cũng sẽ làm giảm nhu cầu trong nước, song song đẩy lãi suất cho vay thế chấp và tổn phí vay vốn của doanh nghiệp tăng. Chuyên gia kinh tế trưởng Kazutaka Miyazaki của Viện Nghiên cứu Mizuho nói: “Các nhà đầu cơ đang chờ đợi nhịp để bắt đầu bán tháo trái khoán (do Chính phủ Nhật Bản phát hành) để thu các khoản lợi nhuận khổng lồ”. “Chính phủ không nên hành động như thể họ không coi trọng việc củng cố nền tài chính”. Kích thích tiêu dùng là một trong những ưu tiên của chính sách Abenomics (Ảnh: AP) Trước đó, chính quyền Abe đã cam kết soạn thảo các kế hoạch cải cách ngân sách trung hạn vào tháng 8/2013 để đạt được cam kết quốc tế giảm 50% tỷ lệ thâm hụt ngân sách căn bản/GDP vào tài khóa 2015 và đưa cán cân thu-chi ngân sách trở lại trạng thái thặng dư vào tài khóa 2020. Theo chuyên gia Miyazaki, việc đưa cán cân ngân sách căn bản trở lại thể thặng dư sẽ “không khả thi” nếu không tăng thuế tiêu dùng lên mức 15%. Định hình chính sách hạt nhân Một thách thức khác đối với Thủ tướng Abe sau cuộc bầu cử này chính là việc định hình chính sách hạt nhân của Nhật Bản. Đây là nhiệm vụ rất quan yếu bởi vì, kể từ sau cuộc khủng hoảng hạt nhân Fukushima năm 2011, nước này vẫn thiếu một chiến lược năng lượng dài hạn. Sau khi LDP giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Hạ viện và giành lại quyền kiểm soát Chính phủ từ tay Đảng Dân chủ Nhật Bản (DPJ) tháng 12/2012, Chính phủ do LDP lãnh đạo đã rút lại đích của Chính phủ tiền nhiệm là dần dần loại bỏ năng lượng hạt nhân, đồng thời cam kết gắng để tái khởi động các lò phản ứng hạt nhân đang ngừng hoạt động. Cách tiếp cận này cho thấy năng lượng hạt nhân sẽ đấu đóng vai trò nhất mực trong chính sách năng lượng ở nhà nước không giàu tài nguyên như Nhật Bản. Tuy nhiên, trước cuộc bầu cử vừa qua, chính quyền Abe vẫn không đề cập trực tiếp tới vấn đề này nhằm tránh châm ngòi cho tâm lý chống hạt nhân trong nhân dân – điều có thể ảnh hưởng không tốt tới kết quả bầu cử. Trong khi đó, nhận thức rõ việc ủng hộ năng lượng hạt nhân có thể sẽ vấp phải phản ứng không tốt từ cử tri, có 8 đảng lớn (ngoại trừ LDP) đã căn bản cam kết xây dựng một từng lớp không có điện hạt nhân ở nước này. Bộ trưởng Kinh tế, thương nghiệp và Đầu tư Nhật Bản Toshimitsu Motegi cho biết, chiến lược năng lượng trung và dài hạn của Nhật Bản sẽ được soạn thảo vào cuối năm nay. Chiến lược này sẽ thay thế chiến lược cũ, vốn đặt mục tiêu nâng tỷ lệ điện hạt nhân trong tổng cung điện năng của Nhật Bản từ 30% vào thời điểm trước khi xảy ra cuộc khủng hoảng hạt nhân Fukushima lên 50% vào năm 2030. Tuy nhiên, ông Motegi không đưa ra mục tiêu cụ thể về tỷ lệ điện hạt nhân trong tổng cung điện năng trong chiến lược năng lượng mới. Trong khi đó, Chính phủ của Thủ tướng Abe cũng chưa khẳng định rõ ràng rằng liệu họ có cho phép xây dựng các lò phản ứng hạt nhân mới ở nước này hay không. Hồi cuối tháng 5/2013, một nhóm công tác của Chính phủ đã bắt đầu coi xét lại quá trình quãng một địa điểm để xử lý các chất thải phóng xạ có nồng độ cao. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ khi nào việc xem xét sẽ kết thúc. Bởi thế, có thể thấy, cho dù cuộc bầu cử đã chấm dứt nhưng điện hạt nhân vẫn là một vấn đề tương đối nhạy cảm về chính trị ở Nhật Bản. Nếu Thủ tướng Abe không xử lý tốt vấn đề này, ông có thể sẽ vấp phải làn sóng chỉ trích từ phía những người phản đối điện hạt nhân. Ông Tatsuya Murakami, Thị trưởng đô thị Tokaimura thuộc tỉnh Ibaraki, nói: “Điều Chính phủ suy nghĩ giờ chỉ là tái phát động các lò phản ứng đã đạt các tiêu chuẩn an toàn mới càng sớm, càng tốt”. Theo hãng tin Kyodo, cơ quan quản lý hạt nhân độc lập của Nhật Bản vừa bắt đầu tiếp thu đơn yêu cầu thẩm tra sự an toàn của các lò phản ứng đang ngừng hoạt động. Điều này làm dấy lên những đồn đoán rằng một số lò phản ứng có thể sẽ vượt qua các cuộc rà soát và khôi phục hoạt động vào năm tới. Sửa đổi Hiến pháp Chỉ 6 ngày trước cuộc bầu cử Thượng viện, Thủ tướng Abe đã tái khẳng định mong muốn sửa đổi Điều 9 trong Hiến pháp hiện hành ở Nhật Bản theo hướng cho phép Lực lượng Phòng vệ (SDF) của nước này trở nên quân đội. Phát biểu trên truyền hình, ông nói: “Chúng tôi sẽ sửa đổi Điều 9 của Hiến pháp và tuyên bố rõ ràng sự hiện diện và vai trò (của SDF)”. Trước đó, trong dự thảo đề xuất sửa đổi Hiến pháp công bố năm ngoái, LDP đã đề nghị công nhận Nhật hoàng là nguyên thủ quốc gia thay vì chỉ là biểu tượng của Nhà nước như ngày nay. Bên cạnh đó, LDP cũng đề xuất tuyên bố rõ ràng Nhật Bản có thể sử dụng quyền phòng vệ tập thể và xác định SDF là lực lượng quốc phòng. Tuy nhiên, nắm sửa đổi Hiến pháp của Thủ tướng Abe cũng như LDP đang vấp phải trở ngại vô cùng lớn. Mặc dù giành phần đông ghế tại Thượng viện sau cuộc bầu cử vừa qua nhưng liên minh cầm quyền vẫn chưa hội đủ 2/3 số ghế tại cơ quan lập pháp này – điều kiện cần để sửa đổi Hiến pháp theo ý của họ. Vì vậy, để sửa đổi được Hiến pháp, Thủ tướng Abe cần có sự cộng tác của một số đảng đối nghịch. Bên cạnh đó, từ lâu, Đảng Công minh vẫn phản đối việc sửa đổi Hiến pháp hòa bình của nước này. Thành ra, Thủ tướng Abe sẽ phải cân nhắc rất nhiều trước khi sửa đổi Hiến pháp bởi vì, kiên cố ông không muốn liên minh cầm quyền tan rã vào thời điểm này. Những thách thức từ chính sách đối ngoại Kể từ khi nhậm chức hồi tháng 12/2012, Thủ tướng Abe đã thực hiện chính sách ngoại giao chủ động dựa trên quan hệ đồng minh an ninh Nhật-Mỹ. Trong giai đoạn này, ông Abe đã tới thăm 13 nhà nước, trong đó có Mỹ, Nga và các nước khác ở châu Âu, Đông Nam Á và Trung Đông. Đáng để ý, ông Abe đã xúc tiến “chính sách ngoại giao kinh tế” khi truyền bá công nghệ hạt dân chúng sự của Nhật Bản trực tiếp tới các nhà lãnh đạo Trung Đông và Đông Âu với niềm tin rằng xuất khẩu công nghệ hạt nhân có thể là một “con át chủ bài” để vực dậy nền kinh tế Nhật Bản. Tuy nhiên, những vậy cải thiện quan hệ với Hàn Quốc và Trung Quốc của chính quyền Abe vẫn đang rơi vào tình trạng bế tắc do các vấn đề tranh chấp cương vực và sự khác biệt về ý kiến giữa hai bên trong các vấn đề lịch sử. Bít tất tay trong quan hệ Nhật - Trung bắt đầu gia tăng sau khi Tokyo quyết định mua lại ba trong số năm đảo nhỏ thuộc quần đảo Senkaku mà Bắc Kinh gọi là Điếu Ngư từ một doanh nhân của nước này hồi tháng 9/2012. Kể từ sau đó, bất chấp các cụ của cả hai bên, quan hệ Nhật - Trung vẫn không được cải thiện nhiều. Kể từ tháng 5/2012 đến nay, các nhà lãnh đạo hai nước vẫn chưa có cuộc gặp chính thức nào. Thậm chí, các cuộc hội thoại giữa các quan chức cấp cao giữa hai nước cũng bị tạm ngưng. Giải quyết tranh chấp quần đảo Senkaku/Điếu Ngư với Trung Quốc là một bài toán khó đối với ông Abe (Ảnh: Reuters) Vào cuối tháng trước, Trung Quốc đã đưa ra điều kiện cho việc tổ chức các cuộc gặp thượng đỉnh với Nhật Bản, theo đó Bắc Kinh đề nghị Tokyo phải dìm tồn tại tranh chấp lãnh thổ giữa hai nước can hệ tới chủ quyền của quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ở biển Hoa Đông và nhất trí thiết lập vùng cấm thâm nhập với bán kính 12 hải lý xung quanh quần đảo này. Với điều kiện này, Bắc Kinh đang làm khó chính quyền của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe vì, từ lâu, Tokyo vẫn bảo lưu lập trường là không tồn tại tranh chấp ở khu vực này. Điều này có thể sẽ khiến các cố cải thiện quan hệ Nhật – Trung của chính quyền Abe rơi vào tình trạng bế tắc. Điều mà nhiều người lo ngại tại thời điểm bây chừ là sau thắng lợi áp đảo của liên minh cầm quyền trong cuộc bầu cử Thượng viện, Thủ tướng Abe có thể sẽ tới thăm đền Yasukuni – một ngôi đền ở Tokyo thờ các binh sỹ Nhật Bản tử nạn trong Thế chiến thứ 2, trong đó có một số người bị xếp vào danh sách tù túng chiến tranh hạng A – nhân dịp kỷ niệm ngày Nhật Bản dãy quân đội đồng minh năm 1945 (ngày 15/8) hoặc vào dịp lễ hội mùa Thu ở ngôi đền này vào tháng 10 tới. Nếu điều đó xảy ra, quan hệ Nhật-Trung sẽ lại rơi vào vòng xoáy bít tất tay mới. Trước đó, ông Abe đã từng đãi đằng ý định tới thăm ngôi đền này với nhân cách thủ tướng. Trong khi đó, Phó Thủ tướng Nhật Bản Taro Aso, cánh tay phải của Thủ tướng Abe, và 160 nghị sỹ khác cũng đã từng tới thăm ngôi đền gây bàn cãi này hồi tháng 4/2013. Trong khi đó, quan hệ Nhật-Hàn cũng vẫn bít tất tay kể từ sau chuyến thăm hai đảo mà Seoul và Tokyo đang tranh chấp trên biển Nhật Bản hồi tháng 8 năm ngoái của Tổng thống Hàn Quốc lúc đó là Lee Myung Bak. Các hy vọng về việc hàn gắn quan hệ với Hàn Quốc đã vụt tắt hồi tháng 4/2013 sau khi Phó Thủ tướng Aso và một số bộ trưởng trong nội các Nhật Bản tới thăm đền Yasukuni. Vào đầu tháng này, các ngoại trưởng hai nước đã gặp nhau lần trước tiên trong vòng 9 tháng qua bên lề diễn đàn an ninh khu vực ở Brunei. Tuy nhiên, theo nhật báo Chosun Ilbo của Hàn Quốc, Tổng thống Hàn Quốc Park Geun Hye vẫn chưa coi xét tiến hành cuộc gặp thượng đỉnh với Thủ tướng Abe trong thời gian tới do thái độ của Tokyo với các vấn đề liên can tới cuộc chiến tranh trước đây. Điều đáng lo ngại là Trung Quốc và Hàn Quốc có vẻ như đang tăng cường quan hệ với nhau. Nếu điều này diễn ra, Nhật Bản sẽ bị cô lập trong khu vực. Trong bối cảnh đó, Giáo sư Go Ito của Đại học Meiji cho rằng tình trạng bao tay bây giờ giữa Tokyo và Seoul là “không tốt”. Nhật Bản cần phải hợp tác chặt đẹp với Hàn Quốc và Mỹ để phòng ngừa khả năng xảy ra tình huống khẩn cấp liên hệ tới CHDCND Triều Tiên. Để cải thiện quan hệ với Trung Quốc và Hàn Quốc, các chuyên gia phân tích cho rằng chính quyền Abe cần phải xem xét giải quyết các vấn đề lịch sử và hành động một cách hợp lý trong các vấn đề liên quan tới tranh chấp cương vực. Lễ kỷ niệm ngày Nhật Bản dính dấp quân đội đồng minh vào ngày 15/8 tới được coi là phép thử quan yếu trước hết đối với quyết tâm hàn gắn quan hệ với các nước hàng xóm của chính quyền Abe sau cuộc bầu cử Thượng viện./.